W ramach wystawy zaprezentowane zostaną przede wszystkim autografy i druki najważniejszych kompozytorów pieśni, zarówno niemieckiej jak i polskiej: od Beethovena, Schuberta, Loewego i Moniuszki, przez Mendelssohna, Schumanna i Brahmsa, po Wolfa, Mahlera, Szymanowskiego i Pendereckiego

Wernisaż wystawy: 1.04.2019, godz. 12.00

Termin: 1 – 19.04.2019, pon.-pt. 10.00-17.00; sob.-niedz. 10.00-14.00

1.04 (pon.) 14.00-17.00; 19.04 (Wielki Piątek) 10.00-14.00

Kurator wystawy: Michał Lewicki

Oprawa plastyczna: Mariusz Paluch

Pieśń, gatunek stojący na styku poezji i muzyki, nabrała w okresie romantyzmu szczególnego znaczenia i stała się jedną z uprzywilejowanych form w twórczości kompozytorskiej. Podczas gdy w epoce poprzedniej muzyk komponujący pieśń miał za zadanie w pierwszym rzędzie przekazać w sposób możliwie wierny i najmniej zniekształcony treść i formę poetyckiego pierwowzoru, kompozytor romantyczny zaczął traktować kompozycję pieśniową jako swoją własną, osobistą wypowiedź artystyczną. Dla klasyków muzyczna warstwa pieśni była jedynie podkreśleniem, dekoracją dla poetyckiego słowa, dla romantyków stała się ona jego interpretacją, subiektywnym odczytaniem. Kompozytor przestał być li tylko rzemieślnikiem na usługach poezji – jako twórca pieśni stanął na równi z poetą. Ludwig van Beethoven, mimo że znany przede wszystkim ze swoich wielkich dzieł instrumentalnych – symfonii, sonat, kwartetów smyczkowych – zaznaczył swój wpływ również w historii pieśni. Do pisanych przez siebie pieśni wprowadzał środki kompozytorskie wykształcone na terenie muzyki instrumentalnej, m.in.: przemyślany plan tonalny, kondensację materiału tematycznego, rozbudowanie i zwiększenie autonomiczności fortepianowego akompaniamentu. Widać to szczególnie wyraźnie w jego pieśniowym cyklu „An die ferne Geliebte” („Do dalekiej ukochanej”) z roku 1816 do słów Aloisa Jeittelesa: pierwszym w historii muzyki, w którym poszczególne ogniwa połączone zostały nie tylko dzięki odpowiedniemu zestawieniu tekstów poetyckich, ale również dzięki wewnętrznej logice muzycznej struktury dzieła. Jednak prawdziwym ojcem romantycznej pieśni był żyjący w Wiedniu równolegle z Beethovenem, o 27 lat od niego młodszy Franz Schubert, autor przeszło 600 kompozycji w tym gatunku. Data skomponowania jego pierwszego pieśniowego arcydzieła – „Gretchen am Spinnrade”(„Małgorzata przy kołowrotku”) do słów z „Fausta” Goethego, powstałej 14 października 1814 roku – bywa wskazywana jako symboliczny początek muzycznego romantyzmu. Jak zauważył zmarły przed trzema miesiącami wybitny badacz pieśni romantycznej, Profesor Mieczysław Tomaszewski, już w tym dziele wyznaczył Schubert zakres tematyczny, który stanie się dla pieśni romantycznej naczelnym: dialektykę miłości i samotności. Wśród kolejnych pokoleń kompozytorów romantycznych pieśń cieszyła się niespotykanym we wcześniejszych epokach zainteresowaniem i powodzeniem. Do najważniejszych twórców pieśni należeli, obok Schuberta, Robert Schumann, Johannes Brahms, Hugo Wolf i Gustav Mahler. Pieśniowy dorobek tych, oraz całej rzeszy mniej lub bardziej uznanych kompozytorów, odznacza się nieprzebranym bogactwem i różnorodnością muzyczno-poetyckich treści, nastrojów i rodzajów ekspresji. Kompozytorzy czerpali pełnymi garściami z dorobku XIX-wiecznych poetów. Do tych, których wiersze najczęściej były umuzyczniane należeli: Johann Wolfgang von Goethe, Heinrich Heine, Joseph von Eichendorff czy Friedrich Rückert. Polscy kompozytorzy romantyczni najchętniej pisali pieśni do wierszy Adama Mickiewicza, a także Stefana Witwickiego, Teofila Lenartowicza, Adama Asnyka, Kazimierza Przerwy-Tetmajera i wielu innych.   Mimo że ojczyzną romantycznej pieśni jest niemieckojęzyczna część Europy, gatunek ten zdobył ogromną popularność również w innych kręgach narodowych. Tym czym był Schubert dla pieśni niemieckiej, dla polskiej pieśni stał się Stanisław Moniuszko. Dla Moniuszki – którego dwusetną rocznicę urodzin świętujemy w tym roku – szczególnie ważny był zarówno popularny charakter pieśni, jej przystępność dla szerokich rzesz odbiorców, jak i jej rodzimy, polski charakter. Kompozytor, publikujący większą cześć swojego pieśniowego dorobku w wielotomowym wydawnictwie zatytułowanym „Śpiewnik domowy”, pragnął dostarczyć Polkom i Polakom repertuaru, który mógłby towarzyszyć im w codziennym, prywatnym i rodzinnym życiu.

W ramach wystawy zaprezentowane zostały przede wszystkim autografy i druki najważniejszych kompozytorów pieśni, zarówno niemieckiej jak i polskiej: od Beethovena, Schuberta, Loewego i Moniuszki, przez Mendelssohna, Schumanna i Brahmsa, po Wolfa, Mahlera, Szymanowskiego i Pendereckiego. Eksponowane rękopisy i druki muzyczne pochodzą z przechowywanych w Bibliotece Jagiellońskiej zbiorów dawnej Pruskiej Biblioteki Państwowej w Berlinie oraz z kolekcji Sekcji Zbiorów Muzycznych Biblioteki Jagiellońskiej. Pokazane zostały także obiekty ze zbiorów Sekcji Rękopisów oraz Sekcji Zbiorów Graficznych i Kartograficznych Biblioteki Jagiellońskiej. Szczególne wyrazy podziękowania kieruję w stronę Państwa Elżbiety i Krzysztofa Pendereckich, za użyczenie autografów dzieł Krzysztofa Pendereckiego, Pani Kai Danczowskiej, ze wypożyczenie złożonego przez nią w depozycie w Akademii Muzycznej w Krakowie listu Franza Liszta do Marie Pleyel, Pani Justyny Szombary z Ośrodka Dokumentacji Muzyki Polskiej XIX i XX wieku za wypożyczenie autografu I. J. Paderewskiego oraz Pana Stanisława Hrabiego, kierownika Biblioteki i Fonoteki Instytutu Muzykologii UJ, za użyczenie partytur dzieł Franciszka Schuberta i Gustava Mahlera.

Michał Lewicki

RECITAL FORTEPIANOWY TOWARZYSZĄCY OTWARCIU WYSTAWY MANUSKRYPTÓW

1 kwietnia 2019, godz. 12.00

Wykonawca: Krzysztof Książek  - fortepian

Utwory:

Wolfgang Amadeus Mozart, Sonata fortepianowa B-dur KV 333

Fryderyk Chopin, 4 Mazurki g-moll op. 24

Robert Schumann / Ferenc Liszt, Liebeslied 'Widmung', S. 566

Wstęp wolny